حکمت هنر و ادب و کتابی ارزشمند از مرحوم دکتر علی شیخ الاسلامی

من دو نکته مهم در مورد او ذکر می کنم:
نکته اول؛ اولین آشنایی من با وی در مراسم بزرگداشت مرحوم دکتر اتفاق افتاد. سلیم نیساری در فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی. فرهنگستان زبان و ادب فارسی ، به ریاست دکتر. حداد عادل ، مراسم بزرگداشت مرحوم نیساری را در سال 1397 ترتیب داد و از من خواست که در مورد وی به عنوان رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی صحبت کنم. بعد از من ، دکتر شیخ الاسلامی که ما را به یکدیگر معرفی کرد ، گرچه من قبلاً آثار آنها را خوانده بودم ، خصوصاً آثاری که در ناحیه نکته دوم ذکر خواهم کرد. متانت ، نجابت ، دانش و تقوی او قبلاً در اولین جلسه مشهود بود.

نکته دیگر؛ در مجموعه آثار مرحوم شیخ الاسلامی در زمینه عرفان و ادبیات فارسی ، در سال 2004 ، به درخواست فرهنگستان هنر ، اثری نوشته شد که تحت عنوان “تخیل ، مثال و زیبایی در عرفان اسلامی ». همانطور که می دانید ، مسئله تخیل و مثال یکی از س fundamentalالات اساسی در زمینه هنر اسلامی و زیبایی شناسی اسلامی است که بدون تسلط بر این اصول و س questionsالات ، در واقع توضیح تئوری یا مفاهیم نظری هنر در این تمدن امکان پذیر نیست. یعنی ، در زمینه هنر اسلامی ما معتقدیم که هنر انعکاسی از دنیای واقعی نیست ، زیرا آنچه در دنیای واقعی به عنوان تجلی حقیقت وجود دارد ، فی نفسه کامل است و بازسازی آن با هدف کامل و کامل یا به سادگی باز بسیار وجهی است

در این زمینه ، هنرمند به دنیای بالا نفوذ می کند و با درک ، شهود و نظریه خود در این زمینه آنچه را که در زمینه شهود و نظر در زمینه آثار هنری دریافت می کند ، منعکس می کند. در این زمینه ما همان خوانش را در حوزه فلسفه و فلسفه هنر داریم که نوافلاطونیان ، به ویژه افلاطین ، دارند. فلوطینوس در حقیقت هنر را تقلید و تقلید از عقلانی قلمداد می کرد و در اندیشه یونانی و بعداً در حکمت اسلامی جهان مشاهده پذیر ، خود کپی یا کپی از عقل عقلانی بود.
البته از نظر افلاطون ، هنر بازتابی از وجود ملموس بود ، بنابراین او هنر و شعر را رد کرد ، مگر در بحث “یون” ، که البته این از حد بحث ما فراتر است. بنابراین فلوطین معتقد بود که هنر جهان عقلانی را تقلید می کند و هنرمند با حذف جهان ملموس و مشاهده جهان عقلانی در آثار هنری خود نسیمی را می گوید که آقایان در زندگی او از آن نشسته اند و اثر هنری و ادبیات را می آورند.
قرائت اسلامی در زمینه ادبیات ، دانش و عرفان ، به ویژه براساس آنچه ادعای مرحوم شیخ الاسلامی دارد؛ این کتاب در کتابی تحت عنوان “تخیل ، مثال و زیبایی در عرفان اسلامی” منتشر شده است. بنابراین ، آنها رابطه این مفاهیم در زمینه هنر و شعر را برای ما توضیح می دهند. البته ، یکی از مهمترین موضوعات در اینجا بحث “خیال” است و یکی از مبانی اساسی در فلسفه هنر اسلامی است. در این رابطه ، هنری كربن می گوید ، بین فلسفه شرقی و اسلامی و فلسفه غربی تفاوت اساسی وجود دارد و اینكه ما در اندیشه اسلامی معتقد به برزخی هستیم كه جهان “مثال” نامیده می شود و این جهان میانه در اندیشه غربی وجود دارد. من ندارم پس از این مسئله توجه به مراتب ابن عربی ضروری است و جالب اینكه مرحوم شیخ الاسلامی از خمس در میان آن مراتب نام می برد ، و مرتبه پنجم را «جامع» می داند؛ همه سطوح جامع ؛ در حالی که برای برخی “دور از حد” است.

نکته مهم ، از دیدگاه دانشمندان مسلمان ، امام چهارم ابن عربی دنیای نمونه هایی است که سهروردی آن را ذکر کرده و یا حتی جهانی تخیل جداگانه است. در آن جهان نه انتزاع محض داریم و نه تجسم محض. دنیای مثال یکی از س fundamentalالات اساسی ما در فلسفه و حکمت هنر است ، که هنرمند سعی می کند اشکال انتزاعی جهان را در درک شهودی خود ثبت کند و سپس آنها را در آثار هنری و ادبیات منعکس کند ، بنابراین این عاملی است که مخاطبان این اثر هنری و ادبی را تشویق می کند تا وارد دنیای بالا شوند و این بسیار مهم است.
یکی از کارهای خوبی که در زمینه حکمت هنر و ادبیات اسلامی داریم اثری است که توسط مرحوم شیخ الاسلامی با عنوان تخیل ، مثال و زیبایی در عرفان اسلامی به درخواست فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران نوشته شده است.

* رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی